Engkerurai

Engkerurai merupakan sejenis alat muzik yang tidak asing lagi bagi masyarakat Iban di Sarawak. Bunyinya yang unik serta penghasilannya daripada sumber yang mudah diperoleh menjadikannya sangat digemari. Alat muzik yang tergolong dalam kumpulan aerofon ini lazimnya dimainkan secara perseorangan di majlis-majlis keramaian mahupun pada bila-bila masa mengikut kehendak si pemain.

Penghasilan sebuah engkerurai hanya memerlukan sebiji buah labu dan tujuh batang buluh yang berlainan bentuk dan saiz. Buah labu yang lebih dikenali sebagai tangkong atau Labu Engkerurai oleh masyarakat Iban, biasanya ditanam di kawasan huma. Untuk memastikan engkerurai yang dihasilkan berkualiti, labu yang akan digunakan perlu bebas daripada serangan serangga perosak dan berkeadaan baik. Manakala buluh yang digunakan pula, biasanya buluh dari jenis temiang. Buluh dari jenis temiang ini dikatakan mampu menghasilkan bunyi yang nyaring dan merdu apabila ditiup.
Pada peringkat pertama penghasilan Engkerurai, buah labu yang telah masak akan dipetik dan dijemur sehingga betul-betul kering. Sebelum labu tersebut dijemur, akarnya perlu dipotong dan isinya perlu dikeluarkan. Setelah labu-labu ini kering, bahagian atas labu akan dipotong untuk membolehkan tujuh batang buluh yang telah dipotong pelbagai saiz dimasukkan ke dalamnya. Bahagian hujung labu juga perlu dipotong untuk tujuan peniupan.
Setelah badan Engkerurai disediakan, kini masuk pula peringkat kedua iaitu peringkat penyediaan batang Engkerurai. Seperti yang telah dimaklumkan sebelum ini, batang Engkerurai diperbuat daripada buluh temiang. Penggunaan buluh temiang dikatakan dapat menghasilkan bunyi yang merdu apabila ditiup di samping saiznya yang kecil berbanding buluh biasa. Buluh pelbagai saiz yang telah dipotong akan direndam dalam air garam untuk memastikannya tahan lebih lama. Seperti buluh-buluh yang lain, buluh temiang juga perlu dibuang miangnya terlebih dahulu. Caranya, hujung setiap batang buluh akan dibakar menggunakan api yang sederhana.
Peringkat ketiga pula membuat ruding. Proses membuat ruding merupakan proses yang paling utama kerana pada peringkat inilah yang akan menentukan kemerduan bunyi Engkerurai. Ruding berbentuk seperti gelang yang diluruskan, diperbuat daripada campuran tembaga dan perak. Bahagian hujung ruding akan diketuk sehingga leper. Satu ukiran seperti huruf “V” atau lebih dikenali sebagai “lidah” akan dibentuk di bahagian tengah ruding. Ruding akan diasah sebaik sahaja “lidah” selesai dibuat bagi memastikan bunyi yang terhasil merdu dan memenuhi cita rasa si pembuat. Ujian akan dibuat setiap kali ruding diasah. Jika si pembuat telah berpuas hati dengan bunyi tersebut, maka mereka akan melekatkannya di bahagian hujung buluh.
Walaupun terdapat tujuh batang buluh yang dilekatkan pada setiap Engkerurai, namun hanya enam batang buluh sahaja yang dilekatkan dengan lidah dan mempunyai lubang petik. Manakala sebatang buluh lagi akan dijadikan sebagai tongkat untuk mengukuhkan kedudukan buluh. Setiap batang buluh mempunyai jumlah dan kedudukan lubang petik yang berbeza. Tujuannya untuk menghasilkan bunyi yang berbeza apabila dimainkan. Begitu juga tahap kepanjangan setiap batang buluh yang menghasilkan bunyi yang unik. Proses ini akan berterusan sehinggalah bunyi yang dikehendaki diperoleh. Semua batang buluh akan diikat dengan menggunakan kulit binatang untuk menetapkan kedudukannya.
Peringkat akhir penghasilan Engkerurai ialah proses memasukkan ruding ke dalam lubang labu yang telah dipotong. Ikatan buluh akan dimasukkan dengan cara mengatur kedudukan ‘lidah’ menghadap satu sama lain. Sejenis gam asli (engkelulut) akan digunakan untuk melekatkan batang buluh tersebut. Penggunaan gam yang sesuai dapat menggelakkan bunyi keluar melalui celah batang buluh ketika ditiup. Percampuran irama yang terhasil daripada setiap batang buluh, dapat memberikan keasyikan kepada penggemar-penggemar Engkerurai.